In Nederland zijn er situaties waarin veroordeelden, die zichzelf bij de gevangenis melden om hun straf uit te zitten, worden geconfronteerd met capaciteitsgebrek waardoor ze niet direct geplaatst kunnen worden. Deze groep betreft zogeheten zelfmelders. Het probleem ontstaat wanneer gevangenissen vol zitten en er geen ruimte is om deze veroordeelden op te nemen, ondanks hun bereidheid om hun straf te ondergaan. Wat ligt hieraan ten grondslag en hoe is dit mogelijk op te lossen?
Door openstaande vacatures, hoge werkdruk en veel ziekteverzuim staan honderden cellen leeg. Eerdere bezuinigingen in het gevangeniswezen hebben hier vermoedelijk aan bijgedragen. Een zorgelijk gevolg is dat veel tot vrijheidsstraffen veroordeelden voorlopig geen tijd in de cel doorbrengen. Hierdoor kan een groot tijdsbestek ontstaan tussen het plaatsvinden van het delict, de veroordeling en de uiteindelijke strafuitzitting. Hierbij is geenszins sprake van lik-op-stukbeleid, waarbij zaken snel worden afgehandeld door politie en justitie.
Er zijn genoeg cellen, maar er is een groot tekort aan gevangenisbewaarders. Demissionair minister Weerwind voor Rechtsbescherming voelde zich hierdoor begin vorig jaar genoodzaakt om enkele acute en tijdelijke maatregelen te treffen. Zo werd ertoe besloten gedetineerden vervroegd naar huis te sturen, weliswaar met enkelband. Verder besloot hij dat zelfmelders tijdelijk niet opgeroepen zouden worden. Zelfmelders ontvingen normaal gesproken per post een oproep om zich bij een gevangenis te melden alwaar zij hun straf dienden uit te zitten. Het besluit van de minister heeft ertoe geleid dat zij tijdelijk niet opgeroepen werden om hun straf uit te zitten.
In de periode tussen het delict en de uitgestelde strafuitzitting kan een veroordeelde zijn of haar leven goed op de rit hebben, hetgeen later verstoord wordt. Daarnaast kan deze zorgwekkende situatie de geloofwaardigheid van het Nederlandse rechtssysteem aantasten. Dit om nog maar te zwijgen over wat dit voor impact kan hebben op mogelijke slachtoffers van de delinquenten die vrij rondlopen.
Mogelijke oplossingen voor de kwestie zijn versnelde plaatsing, gebruik van alternatieve straffen en investeren in gevangeniscapaciteit. Het probleem van zelfmelders die door capaciteitsgebrek niet direct in de gevangenis geplaatst kunnen worden, ondermijnt de effectiviteit van het strafrechtelijk systeem en vraagt om structurele aanpassingen om het vertrouwen in de rechtspraak te waarborgen.